Czy rubryka „ojciec” w akcie urodzenia dziecka może pozostać pusta?
W ostatnim czasie w Polsce zintensyfikowały się dyskusje na temat przepisów dotyczących aktów stanu cywilnego, a zwłaszcza kwestii dotyczącej rubryki „ojciec” w aktach urodzenia dzieci.
Polskie prawo stoi na stanowisku, że akt urodzenia dziecka powinien zawierać dane obojga rodziców (ojca i matki), nawet jeżeli oboje rodzice albo ojciec są nieznani. Ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego posługuje się w takich sytuacjach konstrukcją tzw. danych przesłaniajacych. Jeśli nieznany jest ojciec dziecka, a więc nie zastosowano domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa, wówczas w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wskazane przez osobę zgłaszającą urodzenie, a w razie braku takiego wskazania w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego; jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka, z adnotacją o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia jako danych ojca (art. 61 p.a.s.c.). Jeśli natomiast nieznani są oboje rodzice, np. dziecko zostało znalezione w tzw. oknie życia, wówczas sąd opiekuńczy ustala dane dotyczące urodzenia dziecka po zasięgnięciu opinii osoby, pod opieką której dziecko się znajduje, nadaje dziecku nazwisko i imię oraz określa, jakie imiona rodziców i nazwiska rodowe będą zamieszczone w akcie urodzenia. Nazwisko nadane dziecku zamieszcza się jako nazwisko rodziców.
Rzecznik Praw Obywatelskich postuluje wprowadzenie zmian, które mają na celu pozostawienie decyzji co ma być wpisane w rubryce „ojciec” matce dziecka albo samemu dziecku, kiedy osiągnęłoby ono pełnoletność. Osoba zgłaszająca bowiem powinna mieć wybór czy chce skorzystać z danych przesłaniających, czy też jednak nie wpisywać danych ojca.
Jak podawane jest na stronie Rzecznika Praw Obywatelskich. Dnia 27 marca 2023 r. Rzecznik występował w tej sprawie do ministra spraw wewnętrznych i administracji. W odpowiedzi na pismo Rzecznika, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji poinformował, że „w MSWiA zostały podjęte działania zmierzające do nowelizacji ustawy oraz wypracowania optymalnych rozwiązań wybranych zagadnień. W tym celu podjęto współpracę ze środowiskiem kierowników urzędów stanu cywilnego, której efektem była organizacja w kwietniu br. pierwszego spotkania z przedstawicielami organizacji zrzeszających ww. grupę (Stowarzyszenie Urzędników Stanu Cywilnego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych). W świetle powyższego oraz podtrzymując stanowisko MSWiA wyrażone w odpowiedzi na wcześniejsze wystąpienie Pana Rzecznika w omawianym obszarze należy wskazać, że przy najbliższej nowelizacji ustawy kwestia wprowadzenia fakultatywności zamieszczania w akcie urodzenia dziecka tzw. „danych krytych” zostanie uwzględniona.” VII.534.39.2024
Głos doktryny: „Aktualnie można postulować albo o unifikację zasad w zakresie danych przesłaniających, albo zaakceptować, że w polskim obrocie prawnym będą funkcjonować również dokumenty bez danych jednego z rodziców. Uwzględniając jednak potrzebę ochrony dobra dziecka, należałoby w taki sposób sformułować przepisy administracyjne, aby możliwe było uzyskanie niezbędnych dla dziecka dokumentów bez wskazywania danych rodziców. Rozwiązanie takie ma walor praktyczny, gdyż umożliwia realizację celów, które były przyczynkiem rozstrzyganych przed Naczelnym Sądem Administracyjnym spraw. Nie można przy tym tracić z pola widzenia okoliczności, że zaprezentowane rozwiązanie nie będzie prawdopodobnie satysfakcjonujące dla wszystkich stron konfliktu dotyczącego współczesnego modelu rodzicielstwa. Pozwala jednak zaspokoić te potrzeby, które wymagają natychmiastowej ochrony i które niewątpliwie są zgodne z realizacją zasady dobra dziecka” R. Łukasiewicz, Dane przesłaniające w akcie urodzenia dziecka w świetle najnowszego orzecznictwa NSA – potencjalne wyzwania i zmiany prawa, Pr.w Dział. 2020, nr 42, s. 60-75.
Wnioski:
Postulowane zmiany w przepisach dotyczących aktów stanu cywilnego, w szczególności dotyczące wypełniania rubryki „ojciec”, są przedmiotem intensywnych debat. Ostateczna decyzja w tej kwestii będzie miała dalekosiężne konsekwencje dla wszystkich zaangażowanych stron, dlatego wymaga szczegółowej analizy i szerokich konsultacji społecznych. Czas pokaże, czy postulowane zmiany zostaną wprowadzone i jakie będą ich praktyczne efekty.
